Бром хуудасны эх кодыг харах

{{Инфобокс химийн элемент
<!--- Periodensystem --->
| bild         = Brom amp.jpg
| Name         = Бром
| Symbol       = Br
| Ordnungszahl = 35
| Serie        = Ha
| Gruppe       = 17
| Periode      = 4
| Block        = p
<!--- Allgemein --->
| Aussehen     = хийн байдалд: улаан хүрэн<br />шингэн: улаан хүрэн<br />хатуу: гялтгар металл
| CAS          = 7726-95-6
| Massenanteil = 6,0&nbsp;ppm<ref name="Harry H. Binder">Harry H. Binder: ''Lexikon der chemischen Elemente''. S. Hirzel Verlag, Stuttgart 1999, ISBN 3-7776-0736-3.</ref>
<!--- Atomar --->
| Hauptquelle = <ref>Die Werte für die Eigenschaften (Infobox) sind, wenn nicht anders angegeben, aus [http://www.webelements.com/bromine/ www.webelements.com (Brom)] entnommen.</ref>
| Atommasse = 79,904 (79,901 - 79,907)<ref name="IUPAC">[http://www.ciaaw.org/pubs/TSAW2013_xls.xls Angegeben ist der von der IUPAC empfohlene Standardwert, da die Isotopenzusammensetzung dieses Elements örtlich schwanken kann, ergibt sich für das mittlere Atomgewicht der in Klammern angegebene Massenbereich. IUPAC, Standard Atomic Weights Revised 2013].</ref>
| Atomradius = 115
| AtomradiusBerechnet = 94
| KovalenterRadius = 120
| VanDerWaalsRadius = 185
| Elektronenkonfiguration = &#91;[[Аргон|Ar]]&#93; 3[[Атомын орбиталь|d]]<sup>10</sup> 4[[Атомын орбиталь|s]]<sup>2</sup> 4[[Атомын орбиталь|p]]<sup>5</sup>
| Austrittsarbeit = 
| Ionisierungsenergie_1 = 1139,9
| Ionisierungsenergie_2 = 2103
| Ionisierungsenergie_3 = 3470
| Ionisierungsenergie_4 = 4560
| Ionisierungsenergie_5 = 5760
| Ionisierungsenergie_6 = 8550
| Ionisierungsenergie_7 = 9940
<!--- Physikalisch --->
| Aggregatzustand = шингэн
| Magnetismus = [[Дисоронзон]] ([[Соронзон мэдрэх чадвар|''Χ<sub>m</sub>'']] = −2,8 · 10<sup>−5</sup>)<ref>Robert C. Weast (Hrsg.): ''CRC Handbook of Chemistry and Physics''. CRC (Chemical Rubber Publishing Company), Boca Raton 1990, ISBN 0-8493-0470-9, S. E-129 bis E-145. Werte dort sind auf g/mol bezogen und in cgs-Einheiten angegeben. Der hier angegebene Wert ist der daraus berechnete maßeinheitslose SI-Wert.</ref>
| Modifikationen = 
| Kristallstruktur = ромбо
| Dichte = 3,12 г/см<sup>3</sup><ref name="GESTIS">{{GESTIS|Name=Brom|ZVG=1000|CAS=7726-95-6|Datum=9. August 2016}}.</ref>
| RefTempDichte_K = 300
| Mohshärte = 
| Schmelzpunkt_K = 265,8
| Schmelzpunkt_C = −7,3
| Siedepunkt_K = 331,7 K<ref name="Zhang">Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang: ''Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks.'' In: ''Journal of Chemical & Engineering Data.'' 56, 2011, S.&nbsp;328–337 ([[doi:10.1021/je1011086]]).</ref>
| Siedepunkt_C = 58,5
| MolaresVolumen = (хатуу) 19,78 · 10<sup>−6</sup>
| Verdampfungswärme = 30 кЖ/моль<ref name="Zhang" />
| Schmelzwärme = 5,8
| Dampfdruck = 2,2 · 10<sup>4</sup><ref name="GESTIS" />
| RefTempDampfdruck_K = 293
| Schallgeschwindigkeit = 
| RefTempSchallgeschwindigkeit_K = 
| SpezifischeWärmekapazität = <!--480-->
| ElektrischeLeitfähigkeit = 
| Wärmeleitfähigkeit = 0,12
<!--- Chemisch --->
| Oxidationszustände = ±1, 3, 5, 7
| Oxide = 
| Basizität = хүчтэй [[хүчил|хүчиллэг]]
| Normalpotential = 1,066 [[Вольт (нэгж)|В]] (Br + e<sup>−</sup> → Br<sup>−</sup>)
| Elektronegativität = 2,96
| CLH                = {{CLH-ECHA|ID=100.028.890 |Name=Bromine |Datum=1. August 2016}}
| Quelle GHS-Kz      = <ref name="GESTIS" />
| GHS-Piktogramme    = {{GHS-Piktogramme|05|06|09}}
| GHS-Signalwort     = Аюултай
| H                  = {{H-Sätze|330|314|400}}
| EUH                = {{EUH-Sätze|-}}
| P                  = {{P-Sätze|210|273|304+340|305+351+338|309+310|403+233}}
| Quelle P           = <ref name="GESTIS" />
| MAK                = Швейцари: 0,1 мг/м<sup>3</sup> ө.х. 0,7 мг/м<sup>3</sup><ref>{{SUVA-MAK|Jahr=2015|Abrufdatum=2. November 2015}}</ref>
| ToxDaten           = * {{ToxDaten|Typ=LD50|Organismus=Ratte|Applikationsart=oral|Wert=2600 мг·кг<sup>−1</sup>|Quelle=<ref name="gis" /><ref name="chemid" />}}
* {{ToxDaten|Typ=LD50|Organismus=Maus|Applikationsart=oral|Wert=3100 мг·кг<sup>−1</sup>|Quelle=<ref name="gis">''Gigiena i Sanitariya.'' (English translation ''HYSAAV.''), Vol. 35&nbsp;(11), 1970, S.&nbsp;11.</ref><ref name="chemid">{{ChemID|7726-95-6}}.</ref>}}
* {{ToxDaten|Typ=LDLo|Organismus=Mensch|Applikationsart=oral|Wert=14 мг·кг<sup>−1</sup>|Quelle=<ref name="chemid" /><ref name="deichmann">W. B. Deichmann: ''Toxicology of Drugs and Chemicals.'' Academic Press, New York 1969, S.&nbsp;645.</ref>}}
* {{ToxDaten|Typ=LCLo|Organismus=Mensch|Applikationsart=inh.|Wert=1000 [[Parts per million|ppm]]|Quelle=<ref name="deichmann" />}}
| Radioaktiv         = 
<!--- Isotope --->
| Isotope =
{{Инфобокс химийн элемент/Изотоп
| Massenzahl = 77
| Symbol = Br
| NH = 0
| Halbwertszeit = 57,036 [[Цаг|h]]
| AnzahlZerfallstypen = 1
| Zerfallstyp1ZM = [[Электрон булаалт|ε]]
| Zerfallstyp1ZE = 1,365
| Zerfallstyp1ZP = [[Селени|<sup>77</sup>Se]]
}}
{{Инфобокс химийн элемент/Изотоп
| Massenzahl = 78
| Symbol = Br
| NH = 0
| Halbwertszeit = 6,46 [[Минут|мин]]
| AnzahlZerfallstypen = 1
| Zerfallstyp1ZM = [[Электрон булаалт|ε]]
| Zerfallstyp1ZE = 3,574
| Zerfallstyp1ZP = [[Селени|<sup>78</sup>Se]]
}}
{{Инфобокс химийн элемент/Изотоп
| Massenzahl = 79
| Symbol = Br
| NH = '''50,69'''
}}
{{Инфобокс химийн элемент/Изотоп
| Massenzahl = 80
| Symbol = Br
| NH = 0
| Halbwertszeit = 17,68 [[Минут|мин]]
| AnzahlZerfallstypen = 2
| Zerfallstyp1ZM = [[Бета задрал|β<sup>−</sup>]]
| Zerfallstyp1ZE = 2,004
| Zerfallstyp1ZP = [[Криптон|<sup>80</sup>Kr]]
| Zerfallstyp2ZM = [[Электрон булаалт|ε]]
| Zerfallstyp2ZE = 1,871
| Zerfallstyp2ZP = [[Селени|<sup>80</sup>Se]]
}}
{{Инфобокс химийн элемент/Изотоп
| Massenzahl = 81
| Symbol = Br
| NH = 49,31
}}
{{Инфобокс химийн элемент/Изотоп
| Massenzahl = 82
| Symbol = Br
| NH = 0
| Halbwertszeit = 35,30 [[Цаг|h]]
| AnzahlZerfallstypen = 1
| Zerfallstyp1ZM = [[Бета задрал|β<sup>−</sup>]]
| Zerfallstyp1ZE = 3,093
| Zerfallstyp1ZP = [[Криптон|<sup>82</sup>Kr]]
}}
{{Инфобокс химийн элемент/Изотоп
| Massenzahl = 83
| Symbol = Br
| NH = 0
| Halbwertszeit = 2,40 [[Цаг|h]]
| AnzahlZerfallstypen = 1
| Zerfallstyp1ZM = [[Бета задрал|β<sup>−</sup>]]
| Zerfallstyp1ZE = 0,972
| Zerfallstyp1ZP = [[Криптон|<sup>83</sup>Kr]]
}}
| NMREigenschaften =
{{Инфобокс химийн элемент/NMR
| Symbol = Br
| Massenzahl_1 = 79
| Kernspin_1 = 3/2
| Gamma_1 = 6,73 · 10<sup>7</sup>
| Empfindlichkeit_1 = 
| Larmorfrequenz_1 = 
| Massenzahl_2 = 81
| Kernspin_2 = 3/2
| Gamma_2 = 7,25 · 10<sup>7</sup>
| Empfindlichkeit_2 = 
| Larmorfrequenz_2 = 
}}
}}

'''Бром''' 1828 онд Францын залуу химич Антуан Жером Балард бромыг анх нээсэн. Энэ бол түүний анхны бие даасан ажил байсан бөгөөд шинэ химийн элементийг нээсэн гайхалтай үр дүн дагуулсан тохиолдол байсан юм. Тэнгисийн усыг ширгээн авсан давсны дундуур хлор нэвтрүүлэхэд уусмал нь хүрэн өнгөтэй болохыг Балард ажиглажээ. Орчин үеийн химич үүнийг хялбархан тайлбарлах бөгөөд бромыг хлор түрэн гаргаж байна.
:<math>\mathrm{2 \ KBr \ + \ Cl_2 \longrightarrow Br_2 \ + \ 2 \ KCl}</math>

"Антуан Жером Балард"

Хувь заяаны тохиолоор Германы химич Юктис Либих Балардаас өмнө бромын уусмалыг барьж байсан бөгөөд түүнийг хлорын нэгдэл гэж андуурчээ. Өөрийнхөө алдаанд гутарсан Либих хожим нь хэлэхдээ “Балард бромыг нээгээгүй. Харин бром Балардыг нээсэн юм” хэмээн хэлжээ. Парисын шинжлэх ухааны комисс шинэ элементийг шалгаж үзээд түүний бусад галогенуудаас ялгагдах онцгой шинж чанараар түүний хурц, онцгүй  үнэрийг тооцсон бөгөөд бром гэж нэрлэх нь зүйтэй гэж үзжээ. Элементийн нэр нь “бромос” “өмхий” гэсэн Грек үгнээс гаралтай. Дараа нь хүчиллэг орчинд тэнгисийн давстай пиролюзит <math>\mathrm{MnO_2}</math> -тэй буцалгах замаар бромыг гарган авчээ.

:<math>\mathrm{2 \ NaBr \ + \ MnO_2 \ + \ 2 \ H_2SO_4 \ \xrightarrow{\Delta T}}</math>
:<math>\mathrm{ Br_2 \ + \ MnSO_4 \ + \ Na_2SO_4 \ + \ 2 \ H_2O}</math>

Бром усанд 20 хэмд 100мл усанд 3,6гр уусдаг ба органик уусгагчид уусдаг улаан хүрэн өнгөтэй (хайлах=-7, буцлах=59 градус) дэгдэмтгий шингэн бодис юм. Бромын уур их хортой. Бромын шарх хүчтэй өвдөх ба удаан эдгэнэ. Бром болон бромын ус арьсанд хүрвэл түлэгдсэн хэсгийг их хэмжээний усаар угааж, дараа нь бромыг саармагжуулдаг содын уусмалаар угаана.

:<math>\mathrm{6 \ NaHCO_3 \ + 3 \ Br_2 \longrightarrow NaBrO_3 \ +  \ 5 \ NaBr + \ 6 \ CO_2 + \ 3 \ H_2O}</math> 

Бром нь бромт устөрөгчийн хүчлийн давсууд хэлбэрээр далай тэнгисийн усанд агуулагддаг. Түүнийг зарим замаг, тэнгисийн уснаас олборлодог. Үүний тулд тэнгисийн усыг хлороор боловсруулан харин ялгарсан бромыг агаараар үлээн гарган авдаг. Бромын нэгдлүүдийг фото зураг, эмийн үйлдвэр, эмнэлэгт хэрэглэдэг. (Мөнгөний бромид <math>\mathrm{AgBr}</math>  нь гэрэлд мэдрэмтгий бодис учраас гэрэлд гаргавал мөнгө, бром болон задардаг.) Бромын уламжлал нь тайвшруулах үйлчилгээтэй. (Каливи бромид, бромт камфор гэх мэт.)

== Цахим холбоос ==
{{Wiktionary}}
{{Commons|Bromine|Бром}}

== Эшлэл ==
<references />

{{Зай авах}}
{{Үелэх системийн холбоос мөр}}
[[Ангилал:Бром| ]]
[[Ангилал:Байгаль орчинд хортой бодис]]
[[Ангилал:Галоген]]
[[Ангилал:Идэмхий бодис]]
[[Ангилал:Металл биш элемент]]
[[Ангилал:Хорт бодис]]
[[Ангилал:Химийн элемент]]
[[Ангилал:4-р үеийн элемент]]