Хүчил

Давсны хүчлийн уусмалд индикаторын цаасны өнгөний өөрчлөлт

Хүчил — устөрөгчийн атом ба хүчлийн үлдэгдэлээс тогтдог, устөрөгчийн атом нь металлын атомаар солигдох чадвартай нийлмэл бодис. Хүчлүүдийн усан уусмал нь хүчиллэг амттай, цочроох үйлчилгээтэй, индикаторуудын өнгийг өөрчилдөг, химийн ижил төстэй шинж чанаруудтай.

Ангилал

• Хүчилтөрөгчийн агуулгаар нь
  • хүчилтөрөгчгүй (HCl, H₂S);
  • хүчилтөрөгчтэй (HNO₃,H₂SO₄).
• Суурьлаг чанараар нь — устөрөгчийн хүчиллэг атомын тоо
  • Нэг (дан) суурьт (HNO₃);
  • Хоёр (давхар) суурьт (H₂SeO₄, давхар суурьт ханасан карбон хүчлүүд);
  • Гурван суурьт (H₃PO₄, H₃BO₃).
  • Олон суурьт (Амьдралд бараг таардаггүй).
• Чадлаар нь
  • Хүчтэй — бүрэн дисоциацилагддаг, диссоциацийн тогтмол 1Загвар:E-с их (HNO₃);
  • Сул — диссоциацийн тогтмол 1Загвар:E-с бага (цууны хүчил K_д= 1,7Загвар:E).
• Тогтвортой байдлаар нь
  • Тогтвортой (H₂SO₄);
  • Тогтворгүй (H₂CO₃).
• Ангилалаар нь (Химийн нэгдлийн ангилал)
  • Органик бус (HBr);
  • Органик (HCOOH,CH₃COOH);
• Дэгдэмхий чанараар нь
  • Дэгдэмхий (H₂S, HCl);
  • Дэгдэмхий бус (H₂SO₄) ;
• Усанд уусах чанараар нь
  • Уусдаг (H₂SO₄);
  • Уусдаггүй (H₂SiO₃);

Хүчлүүдийн химийн шинж чанар

• Суурь ислүүдтэй урвалд орж давс ба усыг үүсгэнэ:

$𝖢𝖺𝖮\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝗅\mathsf{⟶}𝖢𝖺𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• Амфотер ислүүдтэй урвалд орж давс ба усыг үүсгэнэ:

$𝖹𝗇𝖮\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{⟶}𝖹𝗇\mathsf{(}𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• Шүлтүүдтэй харицан үйлчлэлцэж давс ба усыг үүсгэх урвал (саармагжуулах урвал):

$𝖭𝖺𝖮𝖧\mathsf{+}𝖧𝖢𝗅\mathsf{⟶}𝖭𝖺𝖢𝗅\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• Уусдаггүй сууриудтай харилцан үйлчлэлцэж давс ба усыг үүсгэх урвал:

$𝖢𝗎\mathsf{(}𝖮𝖧{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{⟶}𝖢𝗎𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• Давсуудтай харилцан үйлчлэлцэх (тунадас эсвэл хий ялгарч байдал):

$𝖡𝖺𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{⟶}𝖡𝖺𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝗅\mathsf{\uparrow }$

• Хүчтэй хүчлүүд өөрөөсөө сулыг тэдгээрийн давсаас шахан гаргадаг:

${𝖪}_{\mathrm{𝟥}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}𝖧𝖢𝗅\mathsf{⟶}\mathrm{𝟥}𝖪𝖢𝗅\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}$

$𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖢{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝗅\mathsf{⟶}\mathrm{𝟤}𝖭𝖺𝖢𝗅\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{+}𝖢{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }$

(энэ тохиолдолд тогтворгүй нүүрсний хүчил $H_{2}C{O}_3$ үүсэж, тэр нь шууд ус ба нүүрсхүчлийн хийг үүсгэн задрана)

• Металлуудын идэвхийн жагсаалтанд, устөрөгчөөс өмнө орох металлууд нь хүчлээс устөрөгчийг шахан гаргадаг. Жич: дурын агууламжтай азотын хүчил $HN{O}_3$ ба концентрацижиулсан хүхрийн хүчил $H_{2}S{O}_4$ энд хамаарахгүй:

$𝖬𝗀\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝗅\mathsf{⟶}𝖬𝗀𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }$

• Азотын ба хүхрийн хүчилтэй уурвал өөрөөр явагддаг:

$𝖬𝗀\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{⟶}𝖬𝗀𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• Органик хүчлүүд спирттэй харилцан үйлчлэлцэж нийлмэл эфир ба усыг үүсгэнэ (этерфикацийн урвал):

${𝖱}_{\mathrm{𝟣}}\mathsf{-}𝖢𝖮𝖮𝖧\mathsf{+}{𝖱}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{-}𝖮𝖧\mathsf{⟶}{𝖱}_{\mathrm{𝟣}}\mathsf{-}𝖢𝖮𝖮\mathsf{-}{𝖱}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

Жишээ нь:

$𝖢{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}𝖢𝖮𝖮𝖧\mathsf{+}{𝖢}_{\mathrm{𝟤}}{𝖧}_{\mathrm{𝟧}}𝖮𝖧\mathsf{⟶}𝖢{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}𝖢𝖮𝖮{𝖢}_{\mathrm{𝟤}}{𝖧}_{\mathrm{𝟧}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

Эх сурвалж

• Хүхрийн хүчлийн технологи, В.П.Салтанова. Орос хэлнээс хөрвүүлсэн, Даянбүүвэй Б.Б. 2001 он.